Là một người chuyên về lĩnh vực giáo dục lâu năm, tôi có cơ hội quan sát sự thay đổi rất nhanh của người học trong kỷ nguyên số. Những gì học sinh mong muốn hôm nay không còn khớp với nhiều hình thái giáo dục vẫn đang được duy trì. Bài viết này không nhằm phán xét, mà thử nhìn thẳng vào một câu hỏi có phần khó chịu: học sinh thời đại 4.0 thực sự muốn được học như thế nào?
1. Khi lớp học vẫn ở thế kỷ 20, còn học sinh đã sang 4.0
Học sinh thời đại 4.0 không còn mơ ước những lớp học với bảng đen, phấn trắng và bài giảng kéo dài 45 phút như một bản tụng kinh. Các em sống trong kỷ nguyên của Wi-Fi, AI và video 30 giây, nên việc bị yêu cầu chép bài cho đủ trang đôi khi được cảm nhận như một hình thức trừng phạt tinh thần hơn là học tập. Học sinh 4.0 không lười học; các em chỉ dị ứng với những hình thái giáo dục vận hành như thể Internet chưa từng tồn tại.
2. Học sinh 4.0 muốn học có ý nghĩa, không phải học cho đủ thủ tục
Điều học sinh 4.0 mong muốn trước hết là giáo dục có ý nghĩa, chứ không phải giáo dục mang tính trình diễn. Các em không cần thầy cô đọc lại sách giáo khoa—vì Google làm việc đó nhanh hơn, chính xác hơn và không cần nghỉ giải lao. Thứ các em cần là người giải thích tại sao phải học, học để làm gì và học thế nào cho hiệu quả. Một tiết học lý tưởng là nơi câu hỏi được khuyến khích, chứ không phải nơi học sinh bị coi là “nhiều chuyện” khi đặt vấn đề.
3. Cá nhân hóa: điều học sinh mong, điều hệ thống giáo dục né tránh
Học sinh 4.0 cũng mong muốn một nền giáo dục tôn trọng sự khác biệt cá nhân. Trong khi nhà trường vẫn thích những lớp học đồng loạt như sản xuất công nghiệp, học sinh lại sống trong thế giới cá nhân hóa: playlist riêng, thuật toán riêng, lộ trình học tập riêng. Việc tất cả học sinh phải học cùng một tốc độ, cùng một cách, cùng một kiểu đánh giá khiến các em có cảm giác mình đang học cho hệ thống, chứ không phải cho bản thân.
4. Phản biện được khuyến khích… cho đến khi khác đáp án
Một mong muốn khác, không kém phần quan trọng, là giáo dục ít đạo đức giả hơn. Học sinh 4.0 rất nhạy cảm với mâu thuẫn: nói sáng tạo nhưng cấm khác ý thầy cô, dạy phản biện nhưng trừ điểm nếu “không đúng đáp án”. Các em không chống đối kỷ luật; các em chỉ không chấp nhận những quy tắc vô lý được gắn nhãn “truyền thống”.
5. Giáo dục 4.0: kết nối đời sống hay chỉ đổi tên công nghệ?
Cuối cùng, học sinh 4.0 mong muốn giáo dục kết nối với đời sống thực. Các em muốn được học cách giải quyết vấn đề, hợp tác, sử dụng công nghệ, và hiểu thế giới đang vận hành ra sao—chứ không chỉ học để vượt qua một kỳ thi mà chính người ra đề cũng không chắc còn dùng kiến thức ấy ở đâu.
Nói ngắn gọn, học sinh thời đại 4.0 không đòi hỏi giáo dục hoàn hảo. Các em chỉ mong một nền giáo dục bớt lỗi thời, bớt giả vờ, và chịu thừa nhận rằng: người học đã bước sang thế kỷ khác từ lâu.
